Ik wil er ZIJN voor mensen in een periode waarin afscheid wordt genomen van het leven en van elkaar én bij plotseling verlies.
Er is één ding zeker in het leven en dat is dat wanneer we geboren worden we ook op een dag zullen sterven. Dit is voor veel mensen een heftige uitspraak, want de dood, daar willen we liever niet over nadenken en daarom hebben we het er eigenlijk ook niet over. Ik maak de dood graag bespreekbaar omdat ik ervan overtuigd ben dat wanneer je jouw eigen sterfelijkheid onder ogen durft te zien, je jezelf veel meer richt op wat echt belangrijk is in je leven.
“Afscheid nemen is veel meer dan het regelen van de uitvaart.”
Ik ben rouwdoula en uitvaartbegeleidster, wat inhoudt dat ik er ben voor mensen in een periode waarin men weet dat er afscheid genomen moet worden van het leven en van elkaar én bij plotseling verlies. Het begrip rouwdoula heeft recent veel aandacht gekregen in Nederland dankzij het boek van Patty Duijn, uitvaartondernemer in het westen van het land.
In landen als Amerika is het begrip al meer ingeburgerd en wordt het ook wel een ‘end-of-life-doula’ of ‘death midwife’ genoemd. Het is trouwens geen nieuw begrip. Het woord Doula komt uit het oud-Grieks en staat voor ‘dienende vrouw’. De doula is een vrouw met levenswijsheid en zij ondersteunt daar waar nodig op een niet-medische manier. Zij bemoedigt, stelt gerust en bevestigt wanneer dat nodig is. En dat is precies wat ik wil doen voor mensen. Mezelf dienend opstellen, gevoelig voor de behoefte van degene die ik ondersteun, want ik geloof dat daar mijn kracht zit en dat ik precies daarmee ook anderen in hun kracht kan zetten.
Als rouwdoula begeleid ik alles rond de afscheidsfase. Dus van het omgaan met het slechte nieuws dat een gezinslid niet meer beter wordt, tot mediation bij een lastige familiesituatie rond een (naderend) overlijden. Van het betrekken van kinderen bij het afscheid, tot en met de organisatie van de uitvaart. Ook daarna blijf ik, zolang het nodig is, betrokken bij de nabestaanden. Afscheid nemen is simpelweg zoveel meer dan het regelen van de uitvaart.
“Je mag mensen hun eigen manier van verwerken niet afnemen.”
Een misverstand wat er is over uitvaartbegeleiding is dat je mensen moet ontzorgen. Daar geloof ik niet in, want mensen moeten dingen zelf ervaren en doorleven. Ik zie het als mijn taak om stress weg te nemen en echt te luisteren, tijd te nemen en in alle rust de eerste stappen van de rouw te doorlopen. Ik ondersteun vooral. Als je mensen in hun kracht zet, dan komt er een oerkracht in ze naar boven, misschien wel zoals bij een bevalling. Ik zie vaak dat mensen tot veel meer in staat zijn dan de omgeving dacht en zelfs dan dat ze zelf hadden gedacht.
Het is belangrijk dat iedereen bewust zijn of haar eigen keuzes kan maken. Ik heb vaak genoeg meegemaakt dat familieleden voor elkaar invullen wat ze wel of niet kunnen. “Voorlezen in de kerk. Zou je dat nu wel doen? Wat als je moet huilen en niet uit je woorden komt?” Lief bedoeld om geliefden te beschermen, maar je mag mensen hun eigen manier van verwerken niet afnemen. Ik vind het belangrijk dat iedereen op zijn of haar eigen manier afscheid kan nemen. Zonder oordeel. Luisteren naar elkaars behoeften en elkaar steunen. Ik heb namelijk ervaren hoe het is als dat niet wordt gedaan.
Zelf heb ik jaren geleden een tweeling verloren na ruim zes maanden zwangerschap. Bij het afscheid van Pim en Thijs werd ons de zorg volledig uit handen genomen. De enige beslissing van onze kant is geweest dat zij begraven moesten worden, samen in een kistje. Verder hebben wij geen informatie gekregen of bewuste keuzes kunnen maken. De uitvaartbegeleider heeft ons willen beschermen maar ons daardoor belemmerd om op onze eigen manier afscheid te nemen. Later, bij het overlijden van mijn ouders, op relatief jonge leeftijd (53 en 56), had ik verschillende ervaringen.
Van mijn vader hebben we echt op onze eigen manier afscheid kunnen nemen, wat heel fijn was. Maar bij mijn moeder kwam de uitvaartbegeleider binnenwandelen, sloeg de laptop open en begon praktische vragen te stellen. Ik vond dat zo hard, als eerste vraag “Weet je of het begraven of cremeren wordt?”. Ze had natuurlijk een vaste tijd staan voor het gesprek en wilde het meeste maken van die tijd, maar ik had eerst ruimte gewild om mijn verhaal te doen. Mede door deze ervaringen wist ik heel goed wat ik belangrijk vind en voelde ik dat het tijd was dat ik zelf de uitvaart in zou gaan. Het was tijd om de stap te zetten.
Best laat eigenlijk, want ik wilde op zestienjarige leeftijd al de uitvaart in. Mijn opa was overleden en zijn uitvaart triggerde me. Maar goed, mijn moeder dacht dat ik veel te gevoelig was voor zo’n beroep, dus ik besloot het niet te doen en werkte jaren als tandartsassistente en daarna als medewerkster financiële administratie. Mijn moeder had trouwens wel gelijk dat ik gevoelig ben, want door mijn gevoeligheid heb ik jarenlang gedacht dat ik depressief was. Ik groeide in het westen van het land op en ervaarde weinig rust. We kwamen wel regelmatig op camping het Eibernest hier in de Achterhoek en dat was echt een favoriet plekje.
Toen mijn ouders overleden besloot ik dat niets me nog in het westen hield en ben ik samen met mijn man en twee dochters naar de Achterhoek verhuisd. Ik was al veertig en tot die tijd had nooit iemand het vermoeden uitgesproken dat ik misschien hooggevoelig was. Toen ik in de Achterhoek woonde, kwam ik erachter hoe goed de rust me deed en bleek dat ik niet depressief, maar hooggevoelig was. Door te stoppen met de antidepressiva die ik slikte en opleidingen als Reiki- en Seichem Master en Psychodynamica te volgen heb ik van mijn valkuil mijn kwaliteit kunnen maken. Ik kan heel goed afstemmen en intunen op een situatie. De rust en ruimte in de Achterhoek hebben mij dat helpen inzien. En juist dat gevoel van rust en ruimte wil ik mensen ook laten ervaren tijdens een uitvaart en afscheid.
Wat ik zo mooi vind aan uitvaart in de Achterhoek, is het Naoberschap. Dat kennen we in het westen niet. Mensen staan hier echt voor elkaar klaar. Ik vergeet nooit dat ik een familie aan het begeleiden was en dat ik zag dat de buurman z’n weiland aan het maaien was om een parkeerplaats te maken voor de bezoekers van de uitvaart. Zonder dat het hem gevraagd was. En dat is maar een van de vele voorbeelden.
“Ik zou ‘Noaberplicht’ graag ‘Noaberliefde’ willen noemen”
De buurt schenkt ook vaak koffie, deelt bidprentjes uit, regelt verkeer, draagt de overledene en maakt een erehaag bij de laatste keer vertrek vanuit huis. Dat is echt uniek en raakt me. Het is prachtig als je er op zo’n manier voor elkaar kan zijn en ik denk dat het extra mooi wordt als mensen het niet langer als ‘naoberplicht’ zien, maar veel meer als een mooie gelegenheid om je steun te betuigen. Vanuit liefde. Een soort van ‘naoberliefde’. Want het is echt heel bijzonder om zo’n periode samen te doorleven.
“Wat veel mensen niet weten is dat er bij een uitvaart maar twee belangrijke regels zijn waar we volgens de wet rekening mee moeten houden.”
Toen ik net begon wilde ik eerst voor een organisatie werken, maar tijdens de gesprekken merkte ik dat de grotere organisaties heel erg volgens bepaalde protocollen werken. Wat veel mensen niet weten is dat er bij een uitvaart maar twee belangrijke regels zijn waar we volgens de wet rekening mee moeten houden. Ten minste maar twee regels die de betrokkenen altijd direct aangaan. Dat is dat de uitvaart moet plaatsvinden binnen zes werkdagen en de overledene bedekt vervoerd dient te worden.
Uiteraard wil je dat dit op een respectvolle manier gebeurt, maar hoe precies, daar ben je vrij in. De protocollen zijn slechts bedacht om tijd te besparen en geld te verdienen. Ik heb besloten dat ik me niet wil vasthouden aan allerlei protocollen, dus er zat toentertijd niets anders op dan voor mezelf te beginnen en te staan voor wat ik belangrijk vind; dat mensen goed en eerlijk geïnformeerd worden en afscheid kunnen nemen zoals bij ze past. Vanuit het hart, niet hoe het hoort.
“Niets is te gek.”
Een mooi voorbeeld is dat ik een tijd terug bij een gezin was en zij hadden hun man en vader verloren. Ik legde ze uit dat ook wat betreft vervoer alles mogelijk is en ik zag de ogen van één van de dochters glinsteren. “Zou papa dan in zijn eigen aanhanger vervoerd kunnen worden, die hij zelf heeft gemaakt?” Ik knikte en legde uit dat als de kist hierin zou passen dat gewoon kon. Ze werd enthousiast en ook haar broer, zus en moeder stemden in.
Uiteindelijk zaten ze met het hele gezin in de auto, de zoon reed en papa in de aanhanger erachter. Zulke momenten vind ik zo mooi. Het was precies hoe ze het hadden gewild en achteraf lieten ze me ook weten dat ze het zo fijn vonden dat geen idee waar ze mee kwamen te gek was. En dat is het ook echt niet.
Het probleem is vaak dat er geen echte gesprekken worden aangegaan. Het is natuurlijk ook ontzettend lastig als je allemaal emotioneel bent, maar daar help ik dus bij. Soms zijn het maar kleine dingen. Het kan bijvoorbeeld al gaan om een bril. Moet deze wel of niet op? Ik had al eens een vrouw die liefdevol haar
overleden moeder had verzorgd en had besloten de bril af te laten. De rest van de familie wilde de bril graag op omdat moeder dan beter herkenbaar zou zijn voor de mensen die afscheid van haar zouden nemen. Dit zorgde voor een emotioneel moment, want zij had zo haar best gedaan.
“Ik ga graag gesprekken met mensen aan zodat ze in een emotionele tijd dichter bij elkaar komen”
Daarnaast worden mensen ook niet altijd goed geïnformeerd. Ik vind het heel belangrijk om de tijd te nemen om verschillende opties door te spreken. Nabestaanden hebben vaak al in hun hoofd wat ze willen, zonder informatie te hebben. Hoeveel mensen weten nou echt wat een lichte balseming inhoudt? Dat leg ik ze graag uit. Wat ik mooi vind om te zien is dat de kinderen die betrokken zijn vaak heel nieuwsgierig zijn en veel vragen stellen.
“Kinderen zijn vaak heel nieuwsgierig en kennen niet veel taboes.”
Ik had laatst een familie aan wie ik vroeg of ze de ovenruimte wilden zien. Ze hadden eigenlijk al nee gezegd toen hun vijfjarige zoontje zei “Ja, dat wil ik graag zien.” En zo gingen ze toch mee en werd een belangrijke keus besproken. Hoe bijzonder is dat. Ik mag mijzelf ook ambassadeur van ‘Doodgewoon in de klas’ noemen en geef gastlessen op scholen en heb dan de mooiste gesprekken. Kinderen kennen veel minder taboes en dat is precies wat ik ook wil doorbreken; taboes.
Wat misschien ook wel een taboe is, is de spirituele kant van de dood. Al moet ik zeggen dat ik merk dat steeds meer mensen uitspreken dat ze er nieuwsgierig naar zijn en zelf heb ik ook besloten om mijn spiritualiteit te omarmen en uit te dragen. Ik geloof dat we hier op aarde zijn om te leren,
als ziel in een mensenlichaam. Wanneer we sterven gaan we terug naar ‘huis’. Sinds ik hier steeds opener over ben, merk ik dat er veel mensen zijn
die geloven dat er meer is tussen hemel en aarde (mocht je nieuwsgierig zijn, dan raad ik je het boek ‘Sprookje van de dood’ aan). Ik vind het mooi
om te zien dat iedereen z’n eigen ideeën heeft.
Een tijd terug was ik bijvoorbeeld met een vrouw bezig met numerologie.
Haar zoon zag het, zei niets en kwam later naar me terug en zei:
“Ik geloof er niet in hoor, maar hoe werkt dat en wat is mijn nummer?”. Ik ben ook met hem even gaan zitten. Het maakt niet uit wat er bij je past of waar je in gelooft, zolang het je helpt bij je proces is het alleen maar fijn. Het klinkt misschien gek, maar ik zie in de dood ook heel veel moois.
Het kan families echt bij elkaar brengen en sterker maken. Hoe verdrietig de omstandigheden ook. En ik geloof dat iemands ziel er na de dood nog is. Laatst mocht ik een familie begeleiden die afscheid moest nemen van man, vader en opa. Hij was een jager en natuurmens. We zaten even buiten koffie te drinken vlak voor de uitvaart en er cirkelden allemaal vogels boven het huis en toen zei een van de kleinkinderen, “Kijk, de vogels maken een hartje.” Ik kreeg kippenvel.
Soms ga ik tijdens zo’n periode van afscheid best heel diep met mensen en heb ik daarna een paar dagen nodig om los te komen. Ik ben niet het type dat dertig gezinnen per jaar kan begeleiden, want ik wil de tijd hebben. Maar ik merk wel dat ik heel goed kan onderscheiden wat van mij is en wat niet. Dus als ik even het bos in ga voor een wandeling dan neem ik de tijd om de familie ‘los te laten’, al lukt dat nooit volledig, want ook na de uitvaart week heb ik vaak nog contact met de families. Maar na een wandeling heb ik wel weer ruimte voor m’n eigen gezin.
Mijn gezin staat trouwens volledig achter me. Ik denk ook niet dat ik anders zo’n sprong in het diepe had kunnen maken. Als ik word gebeld moet ik soms thuis alles laten vallen en dat snappen ze dan ook. M’n dochters nemen de huishouding over, de wasjes worden gedraaid en het eten komt op tafel. Ook mijn man steunt me 100% en daar ben ik super dankbaar voor. Als ik zie hoe bij ons thuis iedereen er voor elkaar is en hoe mijn dochters ook hun verantwoordelijkheid nemen, dan ben ik supertrots!
“Het geld wat je voor de uitvaart uitgeeft zegt niets over de liefde die je voelt”
“Het geld wat je voor de uitvaart uitgeeft zegt niets over de liefde die je voelt”
Waar ik mezelf heel erg verantwoordelijk voor
voel, is dat mensen een eerlijke prijs betalen voor een uitvaart. Tijdens de afscheidsweek komen er zoveel keuzes op de nabestaanden af en ik weet dat ze vaak uit respect voor de overledene niet over geld willen praten. “Papa verdient een mooie kist.” Ik begrijp de overweging maar wil dan graag het gesprek aan dat er ook andere mooie dingen zijn waar geld aan uitgegeven kan worden. Misschien wel een afscheidsfotograaf die het afscheid vastlegt. Foto’s geven je een dierbare en tastbare herinnering.
Het geld wat je voor de uitvaart uitgeeft zegt niets over de liefde die je voelt. Er zijn geen regels en alles is goed. Dat wil ik mensen echt meegeven. Daarnaast ben ik ook heel transparant wat betreft communicatie en prijzen omdat ik het belangrijk vind dat mensen weloverwogen keuzes kunnen maken.
“Het is fijn voor mensen als
ze iemand in vertrouwen
kunnen nemen.”
“Het is fijn voor mensen als
ze iemand in vertrouwen
kunnen nemen.”
Ik denk dat die transparantie en openheid ook helpt in het vertrouwen. Dood is een lastig onderwerp en er zijn zoveel vragen en onzekerheden, het is fijn voor mensen als ze iemand in vertrouwen kunnen nemen. Laatst ontmoette ik een vrouw en zij vertelde dat ze voor het eerst zonder haar man op vakantie was geweest en ze durfde bijna niet uit te spreken dat ze ervan had genoten. Ook dat mag er gewoon zijn. Er staat nergens geschreven wanneer je weer mag genieten. Ik vind het fijn dat ik mijn steentje kan bijdragen aan het doorbreken van taboes rondom de dood en rouw.
Naar mensen luisteren en kijken zonder oordeel. De dood bespreekbaar maken. Ik denk dat de angst voor de dood misschien wel de angst is om echt te leven en elkaar te laten leven. Zonder oordeel. Ik vind het krachtig als mensen durven stilstaan bij de eindigheid van hun leven en daardoor hun leven bewuster en zinvoller vormgeven. Als je het zo
bekijkt gaat dood eigenlijk over leven. Nu ik dit zo uitspreek ben ik me er nog meer van bewust dat ik echt het mooiste beroep in de wereld heb!
© Pauline van veen
een 730. website